KORUYUCU AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI DANIŞMANLIĞI
Koruyucu ağız ve diş sağlığı hizmetleri; toplumda ağız ve diş sağlığı bilincinin geliştirilerek herkesin kendi sağlığını koruma noktasına gelmesini, koruyucu diş hekimliği uygulamalarının bir yaşam tarzı olarak kabul görmesinin sağlanmasını, ülke bazında var olan koruyucu ağız ve diş sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi suretiyle diş çürüğü ve diş tedavisi oranının en aza indirilmesinin sağlanmasını amaçlar. Koruyucu Ağız ve Diş Sağlığı hizmetleri kapsamında aşağıdaki hizmetler sunulur: Sağlıklı bireylere, dişleri çürümeden, hatta dişleri çıkmadan ulaşılır. SHM’ye başvuran bireyler ağız-diş sağlığı ve korunması konusunda bilgilendirilir, farkındalık oluşturulur. Bilgilendirme asgari aşağıdaki hususları içermelidir: Çürük ve periodontal (diş eti ve hastalıkları) hastalığa neden olan etkenler açısından (hamile adayları, hamileler, ebeveyn, yaşlılar, engelliler, bebekler ve çocuklar) bilgilendirilir. Sık görülen sistemik hastalıkların (diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, kanser, kronik obstüriktif akciğer hastalıkları, vb.) ağız hastalıkları ile ortak olan risk faktörleri (diş eti hastalıkları, diyet, tütün kullanımı, aşırı alkol tüketimi) hakkında bilgilendirilerek eğitim verilir. Mekanik (diş fırçalama, diş ipi kullanımı) ve kimyasal plak uzaklaştırma yöntemleri (ağız bakım/çalkalama suyu, gargara vb.) hakkında bilgi verilir. Florür ve klorheksidin içeren preparatlar (diş macunu, gargara vs.) önerilir. Ebeveynleri okullarda uygulanan koruyucu florür uygulamaları hakkında bilgilendirilerek uygulamaya teşvik edilir. Ağız sağlığının genel sağlık üzerine, genel sağlığın da ağız sağlığı üzerine etkisi hakkında bilgi verilir. Ebeveynlere, bebeklerinin ve kendilerinin ağız temizliğini etkin bir şekilde sağlayabilmeleri için detaylı ve uygulamalı (çene maketi/modeli) ağız hijyeni eğitimi verilir. Plak boyayıcı ajanlarla ağızdaki mevcut plak hastalara gösterilir ve uygun diş fırçalama yöntemi öğretilir, gerekli ise diş plağı polisaj işlemi ile uzaklaştırılır. 53 Bebeğin ve/veya çocuğun ilk diş hekimi muayenesinde ağız ve diş sağlığının detaylı olarak değerlendirilerek koruyucu uygulama ve kontrol randevuları planlanır. Diş çürüğünü önlemek için topikal florür (jel, cila), pit ve fissür örtücü (invaziv olmayan) uygulanır. Yetişkinler için verilecek ağız ve diş sağlığı hizmeti ile ağız ve diş sağlığının detaylı olarak değerlendirilerek koruyucu uygulama ve kontrol randevuları planlanır. Öğrenci, öğretmen ve velilere yönelik farkındalık eğitimleri yapılır. Öğrencilerin ağız diş muayeneleri gerçekleştirilir. 60 ayını doldurmuş anasınıfı öğrencilerinden başlanarak, her yıl sisteme dâhil olan öğrencilere ilkokul 4. sınıfın sonuna kadar (%50’sinden fazlasında daimî dişlenmenin başlamış olması nedeniyle) yılda iki kez, florürlü vernik uygulanır. HSYS’ye veriler kaydedilir. SHM’ye başvuran kişilere, koruyucu ağız ve diş sağlığı hizmetleri verilerek tedavi gereksinimi durumunda ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirme yapılır. 54 0-1 Yaş Detaylı extraoral (vermillon hattı, komissuralar ve dudak, yanak, çiğneme kasları) ve intraoral (bukkal mukoza, sulkuslar, ağız içi mukoza, ağız tabanı, dil frenilumu) muayene edilir. Beslenme, ağız hijyeni ve zararlı habitüel alışkanlıklar (parmak emme, dil itme vb.) hakkında ebeveyn bilgilendirilir. Büyüme gelişimle ilgili ya da herhangi bir patolojik durum varlığında kişi ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilir. Periyodik muayene aralıklarının belirlenir. 1-2 Yaş 0-1 yaş aralığındaki tüm değerlendirmeler tekrar edilir. Beslenme alışkanlıklarının uygunluğunu değerlendirilir. Florürün çürük önleme açısından etkinliği hakkında bilgilendirilir. Çürük risk değerlendirmesine göre florür vernik uygulama sıklığına karar verilir (çürük riski yüksekse 3 ayda bir uygulanır). 2-6 Yaş 1-2 yaş aralığı prosedürler her 6 ayda bir uygulanır. Kişinin oral hijyen durumuna göre uygun oral hijyen eğitimi verilerek eksiklikler giderilir. Diş plağı varlığında uygun yöntemle uzaklaştırılır. Gereken durumlarda invaziv olmayan pit-fissur örtücü uygulanır. 6 ay aralıklarla flor vernik uygulanır. Muayene sırasında tespit edilen diş çürüklerinin ve zararlı habitüel alışkanlıkların varlığında ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi yapılır. Konuşma ve büyüme gelişimi yönünden değerlendirmeler yapılır. 6-12 Yaş 2-6 yaş aralığı prosedürleri her 6 ayda bir tekrarlanır. Çene ve dişlerin malokluzyon yönünden değerlendirilip (maksiller darlık, diş çapraşıklıkları ve diastema varlığı vb.) gerekli durumda ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi yapılır. 55 Dişlerin erüpsiyon gecikmesi, şekil ve sayı anomalileri yönünden değerlendirilmesi, gerekli durumda ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi sağlanır. Diş plağı varlığında uygun yöntemle uzaklaştırılması gerçekleştirilir. Gereken durumlarda invaziv olmayan pit-fissur sealant uygulanır. Oral hijyen durumunun değerlendirilmesi ve gerekli görülürse oral hijyen eksiklikleri giderilir. 6 ay aralıklarla flor vernik uygulanır. 12 Yaş ve üzeri 6-12 yaş arasında aralığı uygulanan prosedürler her 6 ayda bir tekrarlanır. Geç adölesan dönemde 20 yaş dişlerinin durumunun değerlendirilmesi için ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi yapılır. Hamileler Hamilelik döneminde fizyolojik olarak görülen hormonal değişikliklerin ağızdaki etkileri hakkında hamileler bilgilendirilir. Yeterli oral hijyen için gerekli ilave bilgilendirmeler yapılır (yumuşak fırça kullanımı vb.) Gerekli durumlarda hangi zaman aralığında diş tedavisi yaptırabileceği hakkında bilgilendirmeler yapılır. Kronik Hastalıkları Olanlar Kronik hastalığı (diyabet, hipertansiyon, astım, böbrek hastalığı vb.) olan bireylere, bu hastalıkların ağız içindeki belirtileri ve ağız sağlığına etkisi ile ağız sağlığının bu hastalıklar ile olan ilişkisi hakkında bilgilendirme yapılır. Mevcut kronik hastalığa göre uygun oral hijyen eğitimi verilir. Tedavi gerektiren durumlarda kişilerin ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi yapılır. 56 Yüksek Riskli Hastalıkları Olanlar Anestezi ve cerrahi uygulamalar yönünden yüksek riskli hastaların (kardiyovasküler hastalığı olanlar, kalp ve böbrek yetmezliği olanlar kalp kapak hastalığı olanlar, kan sulandırıcı kullananlar vb.), bu hastalıkların ağız sağlığı ile ilişkileri hakkında bilgilendirilmesi ve fokal enfeksiyon odağı olabilecek dişler yönünden değerlendirilmesi için ikinci ya da üçüncü basamak sağlık kuruluşuna yönlendirilir.